Başak Nur GÖKÇAM
Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre elektronik atıkların geri dönüşüm için toplanma oranı dünyada ortalama olarak yüzde 17 seviyesinde iken bu oran Avrupa’da yüzde 55 olarak biliniyor. Yapılan hesaplamalara göre dünyada her yıl 10 milyar dolar değerindeki e-atık geri dönüşüm yerine çöpe gidiyor. Doğal kaynakların korunması açısından kritik öneme sahip olan e-atık geri dönüşümü, ayrıca elektronik cihaz üretimi ile salınan emisyondaki azaltımı etkileyecek niteliğe sahip.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Texas eyaletindeki Houston kentinde yer alan (ABD) Rice Üniversitesi’ndeki bir araştırma ekibi, elektronik atıklardaki değerli metalleri daha verimli bir şekilde geri dönüştürmek ve metal geri dönüşümünü teşvik ederek çevresel etkiyi büyük ölçüde azaltmak için yeni bir yöntem geliştirdiğini duyurdu.
Nature Chemical Engineering dergisinde yayınlanan çalışma, Rice Üniversitesi’nden James Tour liderliğinde yapıldı.
Kritik metallerin geri kazanımının artırıldığı araştırmada kullanılan yeni teknik, malzemeden elektrik akımı geçirilerek onu aşırı yüksek sıcaklıklara hızlı bir şekilde ısıtarak, farklı maddelere dönüştürmeye dayanıyor. Bu kapsamda galyum, indiyum ve tantal gibi değerli metaller, e-atıklardan çıkartılıyor. Kullanılan bu yöntem ile geleneksel geri dönüşümdeki yoğun enerji, su miktarı ve büyük miktarda kullanılan asit de azaltıldı.
Hem maliyet hem emisyon azalıyor
Çalışmaya ilişkin konuşan Rice Üniversitesi Kimya profesörü ve Malzeme Bilimi ve Nanomühendislik Profesörü James M. Tour metal geri dönüşümünün madencilik ihtiyacını azaltabileceğine dikkat çekerek, “Bu da ormansızlaşma, su kirliliği ve sera gazı emisyonları gibi ham maddelerin çıkarılmasıyla ilişkili çevresel hasarı azaltır. Sürecimiz, operasyonel maliyetlerde ve sera gazı emisyonlarında önemli azalmalar sağlayarak onu sürdürülebilir geri dönüşümde önemli bir ilerleme haline getiriyor” dedi.
Yöntem, kritik metal geri dönüşümünde de kullanılabilir
Çalışmanın ortak yazarlarından olan ve Tsinghua Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Yrd. Doç. Bing Deng de,”Bu yöntemi atık akışlarından diğer kritik metallerin geri kazanımı için de uyarlamaya çalışıyoruz” bilgisini verdi. Rice Üniversitesi araştırmacılarının çalışması, Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı, ABD Kara Kuvvetleri Mühendislik Birimi, Rice Akademi Bursu ve Tsinghua’nun başlangıç fonları tarafından desteklendi.
E-atık, ikincil endüstriye ham madde kazandırır
Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton, Avrupa’da yaklaşık 12 ton, Dünya’da ise yaklaşık 53 milyon ton elektronik atık bulunuyor. Türkiye’deki atıkların ortalama 50 bin tonunun toplandığı tahmin edilirken, toplanamayan atıkların nerede olduğu ise bilinmiyor. Elektronik atıklar yaklaşık yüzde 60 oranında demir ve demir dışı metal, yüzde 5’i alev geciktirici olmak üzere yüzde 20 plastik ve yüzde 20 oranında da cam, ahşap, seramik gibi malzeme içerir. Geri kazanım faaliyetiyle bu atıklardan yüzde 95-99 arası bir oranla ikincil endüstriye hammadde kazanımı sağlanır.
Yüzde 85 verim elde edildi
Kullanılan yeni yöntem, reaksiyon koşullarını hassas bir şekilde kontrol ederek, yüzde 95’in üzerinde metal saflığı ve yüzde 85’in üzerinde verim elde etti. Çalışmanın, lityum ve toprak elementlerinin çıkarılması için de umut vadettiğini belirten Rice Üniversitesi araştırmacısı Shicken Xu, “Bu atılım, kritik metal kıtlığı ve olumsuz çevresel etkiler gibi acil sorunlara çözüm getirirken, aynı zamanda geri dönüşüm endüstrilerine küresel ölçekte daha verimli bir geri kazanım süreciyle ekonomik teşvik sağlıyor” dedi.
